Dede Korkut kimdir?

Dede Korkut hikâyeleri, Türklerin tarih içinde bilinen en eski destanlarının anlatıldığı hikâyelerdir. Oğuz Türklerinin kahramanlıklarının anlatıldığı hikâyeler günümüze kadar ulaşarak, Türk tarihi içinde yerini almıştır.

Dede Korkut diğer bir adıyla Korkut Ata, Oğuz Türklerinin kahramanlıkları ve destanları içinde çokça yüceltilmiştir. Yarı efsanevi yarı gerçek bir kişilik olarak sadece Türk tarihi içinde değil dünya tarihinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Dede Korkut Kitabı’ndaki hikâyelerin baş anlatıcısı olarak günümüze kadar birçok destansı hikâyenin ulaşmasını sağlamıştır.

Dede Korkut ismi birçok tarihi kaynakta ve Oğuz Türklerinden günümüze kadar gelen güçlü rivayetlerde, Korkut Ata ve sadece Korkut olarak geçmektedir. Orta Asya Sirderya havzasında anlatılan birçok halk destanlarında Dede Korkut, Türk toplumlarının en önemli kişiliklerinden olan baksı, şaman olarak anılmaktadır. Ancak yazılı pek çok kaynakta hakan veziri ve müşaviri olarak anılmaktadır.

Korkut Ata, İslamiyet öncesinde şaman, kâhin olarak anılırken, İslamiyet sonrasında evliya, veli olarak anılmaya başlanmıştır. Bu yönüyle Dede Korkut’un asıl kimliğine dair net bir bilgiye rastlanmamaktadır. Kırgız ve Kazak Türklerine kopuz çalmayı öğrettiği rivayet edilmekledir.

Dede Korkut’un Hayatı

Dede Korkut’un hayatı hakkında bilinen en eski kaynak İlhanlı Veziri Reşidüddin’in Camiü’t Teravih adlı eseridir. 1305 yılında kaleme alınan bu eser dört farklı Oğuz hakanın çağdaşı olarak anılmaktadır. Esere göre Korkut Ata, Oğuzların 22 bölüğünden 9’uncusu olan Bayat Boyundan gelmektedir. Kara Hoca’nın oğlu olarak 295 yıl yaşadığına inanılmaktadır.

Hayatı hakkında bilinen bir diğer eser ise Ebü’l Hayr – ı Rumi tarafından kaleme alınan Saltukname’dir. 1480 yılında kaleme alınmış eserde Dede Korkut’un Osmanoğulları ile aynı soydan geldiği belirtilmiştir.

Bu eserlerin yanı sıra, Ebu’l Gazi Bahadır Han tarafından yazılan Şecere – i Terakime’de Dede Korkut’un Kayı Boyundan olduğu yazılmıştır. Abbasiler döneminde yaşadığı ve Oğuzlar içinde sayılan ve sevilen bir bilge olduğu belirtilmiştir.

Korkut Ata hakkında yazılı ve sözlü birçok farklı bilginin yer alması hayatı hakkında kesin bir yargıya varmayı zorlaştırmaktadır. Ancak, günümüze kadar ulaşan hikayelerde Dede Korkut’un Türk ve dünya tarihi için önemi tartışmasız bir gerçektir.

Dede Korkut Kitabı

Dede Korkut Kitabı bilinen diğer adlarıyla; Kitab – ı Dedem Korkud Ala Lisan – ı Taife – i Oğuzhan, Hikayet – i Oğuzname, Kazan Beğ ve Gayrı. Dresden yazmasının adıyla ve Vatikan kaynaklarında Dede Korkut Kitabı farklı isimlerde anılmaktadır.

Dede Korkut Kitabı içinde Oğuz Türklerinin birbirinden farklı toplamda on iki destansı hikayesi ve bir ön söz yer almaktadır. Eserde yer alan hikâyeler günümüze kadar hem yazılı hem de sözlü olarak ulaşmayı başarmıştır. Çoğunlukla sözlü olarak gelen hikayelerin büyük ölçüde değiştiği düşünülmektedir. 15. Yüzyılda yazıya aktarıldığı düşünülen destanlar sayesinde, Oğuz Türklerinin yaşayış tarzları, gelenekleri, siyasi ve ekonomik durumu, inançları ve daha pek çok kültürel özellikleri hakkında bilgiler günümüze kadar gelmiştir.

Dede Korkut hikayelerinin bugüne kadar ulaşmasını sağlayan iki kitaptan biri Vatikan Kütüphanesinde diğeri ise Dresden Kütüphanesinde yer almaktadır. İlk olarak eserin Berlin nüshasına göre, Kilisli Rifat Efendi tarafından 1916 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır.

Orhan Şaik Gökyay tarafından 1938 yılında hem Berlin hem de Dresden nüshası karşılaştırılarak yeniden yayımlanmıştır. Bu girişimin ardından yeniden Vatikan Kütüphanesinde yer alan yazmalarda eklenerek geniş kapsamlı olarak yayımlanmıştır.

Türk tarihine dair birçok önemli unsurun günümüze kadar aktarılması ve Türk tarihinin destansı hikayelerle tüm dünyada yer edinmesinde Dede Korkut hikayelerinin önemi oldukça büyüktür.